Najstarszą dzielnicą Zabrza są Biskupice, po raz pierwszy wymienione w 1243 roku w dokumencie księżnej Violi jako „ville [...] Biscupici circa Bitom". Powstały one jakiś czas wcześniej, ich obszar wynosił 66 małych łanów (1108,6 ha). Biskupice należały do Ujazdu, włości biskupa wrocławskiego. Dokument dotyczący pobierania dziesięciny wystawiony około 1310 roku wspomina z kolei po raz pierwszy o Rokitnicy Wschodniej. Historia Zabrza pokazuje, że jego rozwój nastąpił później niż w przypadku innych miast Górnośląskiego Związku Metropolitarnego, był za to bardziej dynamiczny. Do dzisiaj zachowały się autentyczne XIX-wieczne podziemne wyrobiska – jedyny taki zabytek w Europie. Mimo tego, że miasto kojarzy się głównie z przemysłem, dzisiaj Zabrze to w 60 proc. tereny zielone – pola, parki i lasy.
Turystyka industrialna
W Europie coraz bardziej popularna staje się turystyka industrialna, czyli podróżowanie śladami starych obiektów przemysłowych. Górny Śląsk jest idealnym rejonem do uprawiania tego typu turystyki. Spośród wielu miejsc na uwagę zasługują dwa zabrzańskie skanseny górnicze: Zabytkowa Kopalnia Węgla Kamiennego „Guido" i Skansen Górniczy „Królowa Luiza".
Odkrycie węgla
Wprawdzie już w początkach XVIII wieku na zachodniej granicy Zabrza istniała mała Kuźnica, a w roku 1785 Maciej Wilczek próbował ją rozbudować, lecz dopiero odkrycie pomiędzy Zaborzem i Pawłowem bogatych złóż węgla kamiennego zadecydowało o rozwoju przemysłowym i urbanistycznym tych terenów. Odkrycia tego dokonał 24 listopada 1790 roku Salomon Izaak z Brabantu. Już w 1791 roku ruszyło wydobycie węgla w płytkich szybach, które dały początek późniejszej kopalni „Królowa Luiza", której powstanie zainicjowało wielką rewolucję przemysłową na Górnym Śląsku.
Kopalnie
"Królowa Luiza" przy ul. Wolności 402 (później kopalnia Zabrze) była jedną z największych kopalń węgla na świecie. Od lat 20. XIX wieku jej znaczenie zaczęło maleć, aż w 1929 roku kopalnię podzielono na dwie części. Eksploatację węgla w części zachodniej zakończono w 1973 roku. Dwadzieścia lat później obiekty kopalniane wpisanoi do rejestru zabytków województwa katowickiego i utworzono tu składający się z dwóch części Skansen Górniczy „Królowa Luiza". Część naziemną - z parową maszyną wyciągową z 1915 roku, wentylatorem z 1907 roku, urządzeniami i maszynami górniczymi, wnętrzem rozdzielni elektrycznej, kompresorownią i akumulatorownią - utworzono wokół dawnego szybu „CARNALL", natomiast część podziemna znajduje się wokół dawnego szybu „WILHELMINA". Zobaczyć tu można wyrobiska z początków XIX wieku, urządzenia transportujące węgiel oraz przejechać się kolejką górniczą „Karlik". Przy skansenie znalazły swoje miejsce wciąż działające zabytkowe samochody i motocykle. Między innymi jedno z pięknych aut zabrzańskiej kolekcji zagrało w filmie "Vabank" Juliusza Machulskiego.
Kopalnia „Guido" powstała w XIX wieku (1855 rok), w okresie, gdy Zabrze było własnością hrabiego Guido Henckela von Donnersmarcka, orędownika rewolucji przemysłowej na tych terenach. Od lat 30. XX wieku znaczenie kopalni malało, a po II wojnie światowej była ona już tylko nieczynnym rejonem Kopalni Makoszowy, az wreszcie w 2007 roku obiekt kopalni „Guido" został otwarty dla zwiedzających jako centrum muzealno-kulturalne. W korytarzach i komorach górniczych na poziomie 170 metrów pod ziemią obejrzeć można narzędzia górnicze, sprzęt ratunkowy, wystawę geologiczną i... stajnie pracujących niegdyś pod ziemią koni, takich jak Łysek opisany przez Gustawa Morcinka. Wśród urządzeń górniczych i wyrobisk na poziomie 320 m zwiedzający mogą poczuć się jak prawdziwi górnicy (na poziom ten nie mogą wjechać dzieci poniżej 7. roku życia!). Na obu poziomach są też organizowane wystawy, koncerty i przedstawienia teatralne.
Zielone Zabrze
Zabrze jest rozległym miastem, pełnym zieleni, ścieżek rowerowych, tras pieszych i parków. Jednym z takich zielonych miejsc jest Miejski Ogród Botaniczny, który powstał tuż przed II wojną światową jako ogród przyszkolny, w czasie wojny wykorzystywany był do uprawy warzyw. Obecny zajmuje 6,5 hektara w śródmieściu Zabrza. Są tam ogrody francuskie, park - w naturalnym, romantyczno-sentymentalnym stylu angielskim i część gospodarcza - z roślinami z innych stref klimatycznych. W palmiarni rosną gatunki pochodzące z Australii, Azji czy Meksyku, są też akwaria z rybkami, oczko wodne i kaktusiarnia z najróżniejszymi przedstawicielami rodziny kaktusowatych. Ogród jest największą na terenie Śląska kolekcją roślin (ok. 5000 okazów drzew i krzewów, m.in. korkowiec amurski, miłorząb dwuklapowy, kuningamia chińska i ok. 5000 sztuk roślin egzotycznych w szklarniach). Do tej zielonej kolekcji doszło Rosarium (w 2004 r.) z 64. odmianami róż. Ogród ma też swojego mieszańca rodzajowego – Crataegomespilus dardari var Asnieresii, który powstał po zaszczepienia nieszpułki na głogu.
Szlaki turystyczne przebiegające przez Zabrze:
– Szlak Husarii Polskiej
– Szlak Obrońców Polskiej Granicy
– Szlak Okrężny Wokół Gliwic
– Szlak im. Zygmunta Kleszczyńskiego
– Szlak Zabytków Techniki
– Szlak architektury drewnianej województwa śląskiego.
{gallery}8415{/gallery}
Trochę historii
Zabrze (niem. Hindenburg, śl. Zobrze) położone nad rzekami Kłodnicą i Bytomką w 1305 roku było wsią Zadbrze (Sadbre), czyli osadą położoną za debrami tj. dołami, gąszczem leśnym. W latach 1819-1830 wybudowano „Kronprinzstrasse", czyli „Drogę Następcy Tronu", łączącą Królewską Hutę z Gliwicami. Na odcinku zabrzańskim dała ona początek dzisiejszej ulicy Wolności, która ma 9,5 km długości i jest jedną z najdłuższych w Polsce. W 2010 roku miasto na prawach powiatu miało 186 913 mieszkańców.
Zbudowany w latach 1792-1822 Kanał Kłodnicki jest przedłużeniem Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, którą zaczęto drążyć w czerwcu 1799 roku i ukończono dopiero w październiku 1863 roku. Sztolnia ciągnęła się od kopalni „Król" w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów) do kopalni „Królowa Luiza" w Zaborzu i dalej do wylotu przy dzisiejszej ul. K. Miarki. Zadaniem sztolni było odwadnianie obu kopalni, zaś zaczynający się u jej wylotu kanał miał służyć do transportu węgla do „Huty Królewskiej" w Gliwicach i dalej na zachód. Zabrzańskie podziemia ożyją m.in. dzięki 41,5 mln zł z unijnych funduszy. Projekt zakłada udostępnienie dla zwiedzających 2,5 km odcinka od szybu „CARNALL" aż do nieistniejącego już dzisiaj wylotu przy ul. Miarki. Jedną z atrakcji będzie zwiedzanie podziemnego portu przeładunkowego z nabrzeżem, żurawiem, małym węzłem kolejowym i stajniami. Całą trasę turyści pokonają łodziami i kolejką. Oprócz rewitalizacji podziemi prace obejmą odrestaurowanie części zabudowań zabytkowej kopalni "Królowa Luiza". Koszt całego przedsięwzięcia wyliczono na sumę 69 mln złotych.
W 1961 r. zawitał do Zabrza kosmonauta, major Jurij Gagarin, pierwszy człowiek w kosmosie, a w 1967 r., w czasie oficjalnej wizyty w Polsce był tu prezydent Republiki Francuskiej, generał Charles de Gaulle. Pamiątkową tablicę umieszczono na Domu Muzyki i Tańca w 1984 roku: „W tym domu Prezydent Republiki Francuskiej Gen. Charles de Gaulle dnia 9 września 1967 powiedział: Niech żyje Zabrze najbardziej śląskie ze wszystkich śląskich miast, czyli najbardziej polskie ze wszystkich polskich miast. W dowód trwałej pamięci mieszkańcy Zabrza 1984 rok". Również napis na pomniku w parku im. W. Broniewskiego przypomina, że: „Władysław Broniewski poeta, rewolucjonista, był wśród górników kop. Zabrze". Cytat zaś głosi: „Twoja to ziemia twoja na zawsze węgiel, żelazo, stal, Zabrze na przedzie prowadzi Zabrze w socjalistyczną dal".
Z kolei w 1971 roku cała Polska czekała na wieści z kopalni Mikulczyce-Rokitnica w Rokitnicy, kiedy zawał na poziomie 780 m przysypał 19 górników. Jeden z nich, Alojzy Piontek, został uratowany dopiero po siedmiu dniach.
Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu, to osobny rozdział w dziejach Zabrza. Kierownictwo Kliniki Kardiochirurgii ŚAM w Wojewódzkim Ośrodku Kardiologii w Zabrzu obejmuje w 1984 roku Zbigniew Religa (uczeń Wacława Sitkowskiego) i 15 lipca 1985 roku rozpoczyna z pomocą W. Sitkowskiego operacje na otwartym sercu, zapoczątkowując dynamiczny rozwój nowoczesnej kardiochirurgii na Śląsku. W sierpniu tegoż roku przeprowadzono tu pierwszą w Polsce udaną operację przeszczepu serca.
W organizowanym przez gazetę "Rzeczpospolita" Rankingu samorządów ujmującym miasta i gminy najbardziej dbające o rozwój i podniesienie jakości życia mieszkańców Zabrze zostało sklasyfikowane w czterech kategoriach i znalazło się ogólnie na 47 miejscu. Na Szczycie Prezydentów Miast w Dublinie (11-13 lipca) wyróżniono Zabrze Międzynarodową Nagrodą "Zjednoczona Europa" w kategorii "Za wkład w rozwój międzynarodowej integracji".
www.mob-zabrze.pl
{jumi [*6]}
