Pod względem ich liczby, nierzadko klasy, a także stanu zachowania jesteśmy o wiele ubożsi nie tylko w porównaniu z europejskimi potentatami w tej dziedzinie: Włochami, Francją, Hiszpanią czy Wyspami Brytyjskimi, ale także Austrią, a chyba również, biorąc pod uwagę terytorium i liczbę ludności, Czechami. Tragicznie na dziejach tych budowli w Polsce odbiły się także zmiany własnościowe po ostatniej wojnie. Wiele zostało porzuconych przez właścicieli lub im skonfiskowanych.
Niektóre miały szczęście gdy przeznaczono je na szkoły, przedszkola, domy dziecka, zakłady opieki bądź biura państwowych gospodarstw rolnych. Chociaż i w tej roli nierzadko niszczały nie remontowane latami, lub bezmyślnie przebudowywane. Sytuacja ulega powolnej zmianie w ostatnim już ponad dwudziestoleciu. Nowi, rzadziej poprzedni właściciele po odzyskaniu obiektów, remontują je pod nadzorem konserwatorów. Przywracają im dawną świetność, chociaż nie zawsze dawne funkcje rezydencyjne. Częściej, poza małymi dworkami, zamieniają w hotele, ośrodki w których organizowane są różnego rodzaju imprezy itp.
Najsłynniejszym polskim zamkom i pałacom, zwłaszcza od dawna będącym muzeami lub pełniącym funkcje reprezentacyjne, poświęcono już sporo publikacji książkowych i albumowych. W różnych wydawnictwach ukazały się również albumy prezentujące szerzej polskie dwory i dworki. Oczywiście uwzględnienie wszystkich zabytkowych budowli tego typu wymagałoby całej serii wydawniczej. Ale cenne są także ich wybory. Zwłaszcza, gdy obejmują jeżeli nie wszystkie, to przynajmniej większość najcenniejszych i najważniejszych budowli. A także wiele innych z różnych względów ciekawych lub charakterystycznych.
Dobrym przykładem takiej właśnie publikacji jest potężny tom „Zamki, pałace, dwory w Polsce" wydany przez Arkady. Prezentuje on te zabytkowe budowle w układzie terytorialnym – według województw, a w nich w porządku alfabetycznym nazw miejscowości. Uwzględniono w nim ponad 480 obiektów w 464 miejscowościach. Każdemu poświęcając przynajmniej jedną fotografię oraz od kilkunastu wierszy do 1,5 strony tekstu z informacjami o nim, jego dziejach i najważniejszych właścicielach. W krótkim ale ciekawym wstępie autor przypomina ogólnie dzieje tego rodzaju zabytków w Polsce, omawia definicje: zamku, pałacu, dworu prof. Bohdana Guerquina oraz daje wprowadzenie do tematu.
W samej książce zawiera natomiast tysiące cennych informacji oraz również archiwalnych fotografii. Jest to więc pozycja bardzo interesująca, cenna i warta polecenia. Chociaż jej lektura wzbudziła u mnie pewien niedosyt. Autor koncentrując się na zabytkowych budowlach i ich dziejach, po macoszemu potraktował bowiem, moim zdaniem, zamkowe, pałacowe czy dworskie parki i ogrody. Niekiedy wspomina o nich, rzadziej omawia trochę szerzej, ale w większości przypadków w ogóle pomija. Nawet, gdy park czy ogród stanowi istotny element założenia konkretnej budowli.
Chociażby w Bolestraszycach – a to tylko przykład jeden z wielu – na wstępie opisu znajduje się informacja, że na terenie tego dawnego założenia dworskiego jest arboretum. Ale dalej o nim, ani o znajdujących się w nim drzewach, krzewach i roślinach ani słowa. W informacji o Pałacu Krasińskich w Warszawie nie ma nawet wzmianki, że przylega do niego ogólnie dostępny Park Krasińskich. Podobnie o ogrodzie Pałacu Prezydenckiego i chyba w przypadku większości innych zabytkowych zamków, pałaców i dworów uwzględnionych w tej książce.
{gallery}15951{/gallery}
Brak w niej również na końcach opisów poszczególnych zabytków tak podstawowych informacji jak ich dokładny adres, telefon czy strona internetowa. A także czy można je zwiedzać, czy też stanowią prywatną zamkniętą własność, którą można obejrzeć tylko na zdjęciach i poczytać sobie o niej w książce. Uwzględnienie takich informacji (może uda się o nie uzupełnić ew. następne wydanie?) bardzo wzbogaciłoby tę książkę oraz zachęciło do poznawania w naturze naszego dziedzictwa narodowego. I spowodowałoby, że byłaby ona nie tylko do czytania i oglądania, ale stanowiła również źródło cennej wiedzy praktycznej.
ZAMKI, PAŁACE, DWORY W POLSCE. Autor: Marek Gaworski. Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2012, str. 447, cena 99 zł.
