Od północnego wschodu jego teren zamyka kanał Pilšetas, a ściślej bulwar Aspazijas, gdyż między nim i kanałem są tereny parkowe oraz stoi w nich gmach Łotewskiej Opery Narodowej. Granicą południowo – wschodnią Vecirgi jest ul. 13. janvāra i biegnącą obok niej linia kolejowa do dworca centralnego. Kolebką miasta były okolice ujścia do Dźwiny nieistniejącej już, gdyż dawno została zasypana, rzeczki Riga, od której wzięło ono nazwę. Już w X wieku, chociaż trochę dalej na północ, u ujścia Dźwiny do Zatoki Ryskiej Bałtyku, istniała w tym miejscu osada plemienna Liwów.
Papież Innocenty III postanowił...
Miasto założył w 1201 r. biskup Albert von Buxhővden, wykonując decyzję papieża Innocentego III, który postanowił (był to okres największej władzy papiestwa) że jedynym miejscem międzynarodowego handlu w tym regionie mają być okolice ujścia Rygi do Dźwiny. Ale o dziejach łotewskiej stolicy niedawno pisałem („Łotwa: Ryga z lotu ptaka i ziemi") i zainteresowanych nimi odsyłam do niego, lub bardziej szczegółowych informacji w przewodnikach lub innych publikacjach. Pierwszymi tutejszymi budowlami stały się mury miejskie wznoszone od 1207 r. oraz katedra od 1211 r.
Później, po 1237 r., zamek zakonu kawalerów mieczowych i kolejne budowle miejskie: domy mieszkalne i magazyny portowe oraz kupieckie. Z ponad 8-wiekowej przeszłości Rygi najstarszych budowli zachowało się niewiele. Większość nie przetrwała bowiem wojen, pożarów i upływu czasu. Wszystkie które zachowały się, były zresztą, podobnie jak działo się to w innych europejskich miastach, przebudowywane w różnych okresach i stylach. Dlatego na Starówce można oglądać również gmachy XIX-wieczne, a nawet współczesne.
Najstarsze gotyckie świątynie
Są wśród nich jednak prawdziwe stare skarby, stanowiące dumę mieszkańców oraz magnesu przyciągające tu turystów z kraju i świata. Najstarszymi z zachowanych są świątynie. Cztery mają rodowód od XIII wieku. Najstarszą, a zarazem największą sakralną budowlą Łotwy, jest wspomniana już Katedra Tumska p.w. NMP – Doma katedrale, wznoszona od 1211 do 1270 roku. Poza, ze względu na wielkość, ówczesnymi murami miejskimi. Pierwotnie romańska na planie krzyża łacińskiego, gruntownie przebudowana została w XIV i XV w. stylu gotyku, z powiększeniem nawy głównej.
{gallery}24011{/gallery}
Z okresu baroku (1776) pochodzi dzwonnica, później nastąpiła częściowa przebudowa w stylu neogotyckim, a w XX w. dodany nawet secesyjny przedsionek. Na szczycie 90-metrowej kościelnej wieży od 1595 r. kręci się złoty kur. Katedra i przylegający do niej klasztor tworzą harmonijną całość. Wnętrza świątyni, zgodnie z zasadami protestantyzmu są skromne, ale monumentalne. Zachowały się w niej stare epitafia i kamienie nagrobne, barokowa ambona oraz witraże z przełomu XIX i XX w., które przetrwały bombardowania w 1944 roku.
Sławne organy
Największym skarbem katedry są jednak słynne organy, w momencie powstawania największe w świecie, o wspaniałych dźwiękach. Słuchałem ich ponad pół wieku temu gdy koncertował na nich sławny organista i było to wielkie przeżycie artystyczne. W czasach komunistycznych świątynię tę zamieniono w salę koncertową. Rówieśnikiem katedry jest luterański kościół św. Piotra. Też pierwotnie romański, później, po roku 1491, ceglany gotycki, wielokrotnie przebudowany. W 1690 roku dodano mu barokową, strzelistą drewnianą, 123-metrową wieżę, najwyższą wówczas na świecie.
Kościół ten zniszczony został jednak podczas II wojny światowej i odbudowany w 1973 roku. Wewnątrz znajdują się m.in. dawne epitafia, a szpiczasta, już metalowa wieżą, ma 123,25 m wysokości. I stanowi, obok katedry, ważną dominantę w panoramie miasta. Również korzenie od I połowy XII w. ma, niemal sąsiadujący ze św. Piotrem, luterański kościół św. Jana. Początkowo była to kaplica przy klasztorze dominikanów, od 1582 r. kościół – pierwszy luterański w mieście. Ma on unikatowy portal w formie schodów, wewnątrz zaś wiele cennych zabytków sztuki sakralnej.
Pogłaskać Bremeńskich Muzykantów na szczęście
Obok niego stoi jedna z najpopularniejszych rzeźb w mieście – replika Bremeńskich Muzykantów z tego niemieckiego miasta, przedstawiająca bohaterów słynnej baśni braci Grimm. Trójkę zwierząt stojących jedno na drugim, na szczycie tej piramidy zaś koguta. Był to dar dla Rygi od Bremy, z której pochodził biskup Albert, założyciel miasta nad Dźwiną.
Potarcie nosa któregokolwiek z tych zwierząt „gwarantuje" podobno spełnienie życzeń. Są więc one wypolerowane dotykami dłoni. Czwartą z najstarszych ryskich świątyń jest katolicki kościół, obecnie katedra św. Jakuba (Svētā Jekāba Katedräle), z metryką od 1225 roku.
Początkowo wczesno – następnie późnogotycki z dobudowaną wówczas kaplicą św. Krzyża. W 1756 r. dostawiono do niego wieżę z zegarem u podstawy, a nad nim dzwon wzywający do gaszenia pożarów. Oczywiście z większością tych najstarszych tutejszych świątyń związane są różne historie i legendy, ale nie miejsce tu, aby je opisywać. Ze świeckich obiektów najstarszym jest potężny Zamek Ryski – Rigas pils, zbudowany przez Zakon Rycerzy Mieczowych na brzegu Dźwiny, w północno-zachodniej części obecnej Starówki. Wznoszono go w latach 1330-1353 i 1495-1515.
Zamek zakonny i bunty mieszczan
Dwukrotnie był burzony przez zbuntowanych mieszczan rozeźlonych próbami zakonu podporządkowania mu miasta i... odbudowywany na ich koszt. Otoczony głęboką fosą, z dwiema wieżami, przebudowywany na przełomie XVIII i XIX w. przez władze rosyjskie, gdy był siedzibą Urzędu Guberni. Obecnie, podobnie jak podczas jej pierwszej niepodległości w latach międzywojennych, jest siedzibą prezydenta Łotwy. W południowej części zamku mieszczą się zaś muzea: Łotewskie Historyczne i Łotewskie Sztuki Obcej.
Ze średniowiecznych murów miejskich zachował się ich pory fragment z XVII-wiecznymi koszarami św. Jakuba, a także sąsiadujące z nimi Baszta Prochowa i Szwedzka Brama w północno – wschodniej części Vecriga. Ponadto kilka fragmentów w jej centrum, m.in. Dwór Jana niedaleko kościoła św. Piotra. Za najładniejszą budowlę świecką Rygi uchodzi Dom Bractwa Czarnogłowych (Melngalvju Nams) w stylu niderlandzkiego renesansu oraz sąsiadujący z nim Dom Schwaba. Pierwszy z nich nazwę swoją zawdzięcza patronowi, św. Maurycemu, przedstawianego w postaci Maura.
Wspaniałe repliki
Bractwo skupiało nieżonatych kupców świeżo przybyłych do miasta i słynęło z organizowanych imprez, zwłaszcza karnawału. Obecny, trochę oszałamiający wygląd, z rzeźbami, płaskorzeźbami, malowidłami i innymi elementami dekoracyjnymi, budowla ta otrzymała pod koniec XVIII w. Niegdyś znajdowała się w niej kolekcja, podobno największa w świecie, sreber. Większość z nich zabrali jednak ostatni członkowie bractwa uciekający z Łotwy do Niemiec w 1939 r. po zawarciu przez nie zbrodniczego paktu Mołotow – Ribbentrop z ZSRR.
Patrząc na ten gmach trudno uwierzyć, że jest to replika zbudowana w latach 1995-1999, gdyż oryginał został doszczętnie zniszczony podczas II wojny światowej. Ale naprawdę robi wrażenie. Kopią oryginału jest również Dom Schwaba z 1895 r. Przed nimi stoi kamiennym pomnik francuskiego bohatera narodowego Rolanda, bratanka cesarza Karola Wielkiego. W XIX w. Niemczech symbolizował on władzę sadowniczą i swobodę średniowiecznych miast. I w tym charakterze stanął tu w 1896 r. Dodam, że czubek jego miecza stanowi „punkt zero", od którego mierzone są odległości na Łotwie.
Trzej bracia i dwie gildie
Naprzeciwko obu tych budynków, po drugiej stronie placu Ratuszowego, stoi ratusz z 1750 r. z wieżyczką. Również powojenna dokładna replika, gdyż cały ten fragment miasta został zniszczony w trakcie działań wojennych. Cennymi natomiast, oryginalnymi zabytkami, są sąsiadujące ze sobą średniowieczne domy przy ul. Mazā, parę kroków na północ od katedry. Najsławniejsze, to Trzej Bracia – trzy domy zbudowane na wąskim odcinku ziemi, z których jeden jest najstarszym murowanym budynkiem mieszkalnym w mieście. Domy te były oczywiście przebudowywane, stanowią podręcznikowy przykład rozwoju architektury ryskiej na przestrzeni dziejów.
Starych, chociaż nie aż tak, domów zachowało się na Starówce więcej, nawet całe ich uliczki. A także budynków użyteczności publicznej. Do najcenniejszych, chociaż z najstarszymi, z XIV w., tylko fragmentami, należy Wielka Gildia założona w 1354 r. przez ryskich kupców oraz sąsiadująca z nią przy ul. Amatu Mała Gildia, też pierwotnie z połowy XIV w., skupiająca tutejszych żeglarzy. Obecny budynek pochodzi jednak dopiero z lat 1864-1866 i stanowi przykład brytyjskiego neogotyku. Ciekawych ulic, domów i obiektów na Starówce jest oczywiście o wiele więcej.
Warto tu przyjechać
Chociażby słynny Dom Kotów. Trzypiętrowa kamienica z 1910 roku, z dużymi kotami na szczytach wieżyczek. Przykłady można mnożyć, bo do oglądania i odwiedzania jest naprawdę wiele. Polecam także zabytkowe lokale, chociażby restaurację – średniowieczną piwnicę Rozengrāls w podziemiach nowoczesnej kamienicy i sporo innych. Czy zupełnie współczesne dzieła. Spodobała mi się np. w i przy jednym ze staromiejskich restauracyjnych ogródków galeria rzeźb.
Bardzo oryginalnych, chociaż ciężkich. Wykonanych bowiem z odpowiednio dobranych dużych kamieni łączonych i uzupełnianych częściami metalowymi. Jest wśród nich nosorożec, dzik, kozioł, żaby i kilka ptaków, m.in. bocian, sowa oraz kaczor. Na każdym nalepka z ceną... Najlepiej więc przyjechać tu na kilka dni i odkrywać ciekawe miejsca nie spiesząc się, smakując łotewskie potrawy i piwa oraz poznając miasto i jego mieszkańców.
Autor uczestniczył w wyjeździe na Litwę, Łotwę i do Estonii zorganizowanym dla Stowarzyszenia Dziennikarzy – Podróżników „Globtroter" przez warszawskie biuro turystyczne „Bezkresy".
