Przypomnę, że secesja wywodziła się z braku zgody artystów i architektów na kontynuowanie akademizmu oraz naśladownictwa sztuki dawnej – historyzmu. Była także protestem przeciwko masowej produkcji fabrycznej.
Najwięcej w Europie?
Jej istotą – we Francji kierunek ten nazywany jest Art Noveau, w Austrii i Niemczech Jugendstil, a w Wielkiej Brytanii Modern Style, było dążenie do stylowej jedności sztuki i integracji różnych jej dziedzin. W architekturze, zwłaszcza budownictwie mieszkaniowym, styl ten ograniczał się przede wszystkim do zdobnictwa, nie zmieniając XIX-wiecznych rozwiązań urbanistycznych i planów mieszkań. Ale jeżeli chodzi o pierwsze, to architekci „poszaleli sobie" tworząc stylizowane formy roślinne, płaskorzeźby i rzeźby z postaciami oraz głowami, zwłaszcza kobiet, różnych stworów, lub nawiązując do sztuki dalekowschodniej czy staroegipskiej.
Sadzę, że dla wielu Czytelników nie należących do znawców architektury tego okresu, zaskoczeniem będzie informacja, że to w Rydze, tak odległej od ówczesnych europejskich centrów secesji, jakimi były zwłaszcza Paryż, Londyn, Barcelona, Berlin, Monachium i Wiedeń, zachowało się prawdopodobnie najwięcej w Europie architektury secesyjnej. I to jakiej klasy! Ówczesne ryskie mieszczaństwo było co prawda dosyć zamożne, ale kamienice w mieście nad Dźwiną budowali także inwestorzy z głównych miast imperium carskiego, do którego wówczas należała Łotwa, a także Niemcy oraz Żydzi.
Udana rewaloryzacja
Ponad 800 secesyjnych kamienic oraz budynków użyteczności publicznej stanowi prawdziwe bogactwo łotewskiej stolicy. Jest też kolejnym magnesem przyciągającym do niej turystów. Proponowane są im specjalne trasy zwiedzania, a w bezpłatnym folderze – przewodniku turystycznym o mieście i jego atrakcjach wydanym w języku polskim przez Centrum Koordynacji i Informacji Turystycznej w Rydze znalazłem opis, ze zdjęciami, 26 szczególnie polecanych do zobaczenia budynków. Dodam, że architektura secesyjna, jaką tu oglądam, jest w bardzo różnym stanie.
{gallery}24505{/gallery}
Część, z każdym rokiem coraz większa, zachwyca wspaniale wykonanymi, pod nadzorem konserwatora zabytków, remontami i rewaloryzacją. To zasługa zagranicznych, ale i krajowych firm, które w stolicy ponownie niepodległego kraju postanowiły mieć reprezentacyjne, jak to się tu określa, prestiżowe siedziby. Ponadto instytucji, ambasad, ale i wzbogaconych Łotyszy. Pięknie prezentuje się np. trzypiętrowy, duży gmach ambasady Federacji Rosyjskiej na rogu bulwaru Kalpaka i ulicy Antonijas. Nie widziałem znaku zakazu, więc ją oczywiście sfotografowałem.
Ulica Alberta
Najsłynniejszą ulicą zabudowaną secesyjnymi domami, jest Alberta iela. Dosyć krótka, z 14 budynkami w tym stylu, chyba już w większości w olśniewającym stanie. Ale również i czekającymi jeszcze na rewaloryzację. Jakie ona przynosi efekty, można zobaczyć na przykładzie jednej z kamienic po zachodniej stronie tej ulicy. Z frontonem już w połowie całkowicie odnowionym, pozostałą częścią w trakcie remontu. Sporo domów przy tej ulicy oraz w jej sąsiedztwie zaprojektowali zwłaszcza dwaj znakomici architekci.
Rosjanin Michaił Eisenstein (1867-1921), ojciec sławnego, urodzonego w Rydze reżysera Siergieja Eisensteina (1898-1948), twórcy m.in. filmu „Pancernik Potiomkin". I Łotysz Konstantins Pēkšēns (1859-1928). Przy wspomnianej już ulicy Alberta pod nr 13 stoi, zaprojektowany przez Eisensteina, przepiękny budynek ambasady Belgii. Jego dziełem były również kamienice pod nr 2 i 2a. Ta druga, to słynny Dom Bogusławskiego z czterema kolumnami pilnującymi wejścia, ozdobionymi maskami wzorowanymi na wbudowane w XV w. w ściany kościoła św. Jana.
Sfinksy, smoki, figury kobiet...
Nr 4 to Dom Dziurek od Klucza z trzema wykuszami podtrzymywanymi przez wsporniki oraz oknami przypominającymi dziurki od klucza. Eisenstein zaprojektował również domy pod nr 6 i 8. Stoją jednak przy tej ulicy również dzieła innych architektów. Np. dom nr 11 określany jako jeden z najlepszych przykładów narodowego romantyzmu architektury Art Noveau Rygi zaprojektował Elžens Laube. Jednych secesja zachwyca, innych, do których się zaliczam, niezbyt, ale trudno pozostać obojętnym na oglądane zdobienia i architektoniczne detale.
Sfinksy i smoki, posągi lub tylko maski kobiet, łuki dachów, ozdoby balkonów, bram, okien itp. Nawet klamki bram są niepowtarzalne, przyciągają uwagę. Nie tylko na tej ulicy. Również na sąsiedniej Antonijas, przy której pod nr 8 stoi kamienica z uskrzydlonymi smokami na fasadzie oraz wieloma innymi ozdobami i detalami. Inne secesyjne domy można podziwiać na ul. Elizabetes, także w pobliżu. Część z nich również zaprojektował Eisenstein. Wspomniany przewodnik szczególnie poleca domy nr 10 a i 10 b. Ten drugi z niebieską fasadą i wieloma symbolami, ornamentami i formami geometrycznymi.
Motywy roślinne i kwiatowe
A także nr 33 obrazujący prawie wszystkie historyczne style architektoniczne, z pomieszanymi elementami dekoracyjnymi: maskami, motywami roślinnymi itp. tworzącymi jednak w sumie niepowtarzalną całość. Przy ul. Audāju 7 stoi pierwszy budynek wzniesiony w Rydze w 1899 r. w stylu secesji, według projektu A. Aschenkampfa i M. Servinskisa. Z motywami roślinnymi i kwitnącymi drzewami oraz fantastycznymi ludzkimi twarzami na frontonie. I sąsiedni, nr 9, zbudowany w roku następnym według projektu Konstantinisa Pēkšēnsa z motywem słonecznym, charakterystycznym dla Art Noveau.
Kilka kolejnych kamienic zaprojektowanych zarówno przez tego, jak i innych architektów, stoi przy ul. Smilšu. Pod nr 1/3 Dom z Wieżyczką z 1906 r. o asymetrycznym kształcie i jak gdyby zwisającą narożną wieżyczką. Nr 2, to jeden z klejnotów ryskiej secesji, z figurami kobiet i maskami. Nr 6, obecnie siedziba banku, z wpływami neoklasycyzmu, ale i pozłacanymi secesyjnymi ornamentami. Następny, nr 8, silnie eklektyczny, z 1902 r. zbudowany wg. projektu H. i F. Scheelów, z bogactwem przeróżnych form i dekoracjami florystycznymi.
Kombinacja stylów
Nr 10, z 1910 r, architekt E. Pole, już z późnego okresu secesji, z wystylizowanymi elementami klasycyzmu. Zaś po drugiej stronie tej ulicy pod nr 3 trzypiętrowy gmach zbudowany dla banku, służący mu, chociaż innemu, także obecnie. Przy ul. Kalēju polecane do zobaczenia są zwłaszcza dwa budynki. Pod nr 6 udekorowany motywami kwiatowymi typowymi dla późnej secesji oraz nr 23, projektu P. Mandelstama z 1903 r., m.in. z pozłacanym słońcem w kształcie przypominającym koronę drzewa.
Inny, przy ul. Teātra 9, z 1903 roku, stanowi kombinację secesji i baroku, z antycznymi motywami dekoracyjnymi oraz na szczycie figurą Atlasa trzymającego na ramionach glob. Przykłady można mnożyć. Chociażby również słynny Dom Kotów, z dużymi sylwetkami tych zwierzaków na szczytach szpiczastych wieżyczek, przy ul. Meistaru 10. Około 700 secesyjnych budynków zachowało się w ścisłym centrum miasta, inne w pozostałych dzielnicach. Jest więc tu w czym przebierać i co oglądać.
Autor uczestniczył w wyjeździe na Litwę, Łotwę i do Estonii zorganizowanym dla Stowarzyszenia Dziennikarzy – Podróżników „Globtroter" przez warszawskie biuro turystyczne „Bezkresy".
