Ten wielki projekt podsumowano na konferencji „Woda i Las – adaptacja lasów i leśnictwa do zmian klimatu” - 12 i 13 października w Katowicach.
W skali całego obszaru należącego do Lasów Państwowych powstało 10 tysięcy obiektów małej retencji, czyli zatrzymywania wody w lasach. Zatrzymano i zgromadzono w ten sposób 50 mln m3 wody. W programie wzięło udział 17 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych a całkowity koszt zrealizowanych zadań wyniósł 860 mln zł.
Mała retencja czyli zatrzymywanie wody w lasach, to jedno z najważniejszych zadań leśników. Chodzi nie tylko o to, by nasze, coraz bardziej suche lasy rozwijały się lepiej dzięki wodzie, lecz także o to, aby skutecznie przeciwdziałać pożarom, które coraz częściej mogą zagrażać polskim lasom. Zatrzymywanie wody w lasach czyli retencja jest kluczowa z punktu widzenia działań przeciwpożarowych - tłumaczy Damian Sieber, Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach. Leśnicy nie tylko posiadają specjalne samoloty do gaszenia pożarów ale budują też w lasach zbiorniki wodne i specjalne drogi, po których w razie pożaru mogą przejechać ciężkie wozy straży pożarnej. Jak działa system małej retencji tłumaczy Damian Sieber:
„Większość naszych lasów, to lasy borowe, to tereny gdzie rośnie sosna. Są to najbardziej suche i piaskowe, ubogie gleby, tam bardzo trudno o wodę. W siedliskach i lasach, gdzie większość drzew stanowią gatunki liściaste, tam gleby są bardziej żyzne i wody jest więcej. Przez zmiany klimatyczne i długotrwałe susze, wody brakuje jednak wszędzie i pomaga tu właśnie mała retencja nizinna. Polega ona na magazynowaniu nadmiaru wody a potem na spowodowaniu, by zgromadzona woda jak najwolniej odpływała ze środowiska. Górska retencja też polega na magazynowaniu nadmiaru wody tam, gdzie jest to możliwe. W retencji górskiej skupiamy się jednak na zapobieganiu erozji gleby. Zapobiegamy zjawisku, kiedy nadmiar wody tworzy potok, który wypłukuje i niszczy żyzną glebę i infrastrukturę. Staramy się magazynować wodę i zapobiegać powodziom”.
Obserwacje z ostatniego 50-lecia wskazują, że w Polsce coraz częściej występują ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak susze czy nawałnice deszczowe. Stosowane w przeszłości melioracje odwadniające w rolnictwie i leśnictwie doprowadziły do obniżenia zwierciadła wód gruntowych i powierzchniowych. W efekcie na wielu obszarach dochodzi do przesuszenia licznych siedlisk leśnych.
Lasy Państwowe od lat 90 tych ubiegłego wieku dostrzegały ten problem i rozpoczęły inwestycje związane z retencjonowaniem wody. Te działania przyniosły wymierne korzyści, zwiększyła się zasobność w wodę siedlisk leśnych, udało się także odtworzyć zdegradowane ekosystemy wodno-błotne.
W 2006 r. postanowiono pojedyńcze działania wielu jednostek połączyć w jeden wspólny projekt małej retencji na Niżu Polskim i opracować wniosek o dofinansowanie z funduszy europejskich.
W efekcie powstało kilka tysięcy obiektów piętrzących bądź retencjonujących wodę. Zbudowano, rozbudowano lub zmodernizowano zbiorniki wodne, zastawki, progi, groble, przepusty i brody wodne. Inwestycje te tworzą trzy odrębne grupy działań, które polegają na zatrzymywaniu i spiętrzaniu wody oraz spowalnianiu odpływu wód.
Duże możliwości retencjonowania wody dała przebudowa systemów melioracyjnych tak, by hamowały odpływ wody oraz naprawa dawnych błędów, które sposodowały nadmierne odwadnianie. Opóźnianie i ograniczenie odpływu wody, np. poprzez spiętrzenie jej w rowach, podpiętrzanie w zbiornikach, oczkach wodnych i obniżeniach terenu, z których woda jest odprowadzana rowami, przynoszą poprawę struktury bilansu wodnego i zwiększają różnorodność biologiczną lasów.
Co dają małe zbiorniki wodne:
• zapobiegają suszom
• pełnią funkcje przeciwpowodziowe - zatrzymują nadmiar wód opadowych w lasach oraz spłaszczają fale powodziowe
• odtwarzają naturalne warunki wodne podmokłych obszarów
• podtrzymują poziom wód gruntowych
• podtrzymują podziemne zasilanie źródlisk
• utrzymują i tworzą schroniska dla zwierząt i roślin wodnych oraz wodno-błotnych
• oczyszczają wodę
• zwiększają liczbę wodopojów dla dzikich zwierząt
