Czy rzeczywiście tak wyglądała w czasach świetności tego, wówczas królewskiego Srebrnego Miasta i kolebki polskiego górnictwa kruszcowego?
Panorama wzorowana na zabytkowych
Najprawdopodobniej tak, gdyż w znacznej części pokrywa się z młodszą o ponad półtora wieku panoramą Olkusza nad rzeką Babą z roku 1761. Ta retrospektywna współczesna – reprodukuję ją - przedstawia średniowieczne miasto na planie prostokąta otoczone wysokimi kamiennymi murami z kilkunastoma basztami, w tym trzema bramnymi z mostami nad fosą. Wewnątrz zaś trzema dominantami. Gotycką bazyliką św. Andrzeja z XIII/XIV wieku. Ratuszem pośrodku rynku, od którego odchodzą uliczki przecinające się pod katem prostym. Oraz drugiej gotyckiej, ceglanej świątyni, kościoła Mariackiego bez wieży na przeciwległym krańcu miasta, tuż przy jego murach obronnych.
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
http://kurier365.pl/globtroter/33017-olkusz-kr%C3%B3lewskie-srebrne-miasto.html#sigProIdef234b937b
Takiego Olkusza już nie ma, gdyż jego mury obronne rozebrano w XIX wieku. Ale zachowało się w nim kilka cennych zabytków, a górnicza przeszłość z lat wydobywania tu rud ołowiu, srebra, a później cynku, świetnie jest wykorzystywana obecnie w promocji turystycznych walorów miasta. Historia miasta jest bowiem ciekawa i bogata. Przypominając z niej najważniejsze momenty korzystam z licznych i ciekawych publikacji wydawanych przez tutejsze miasto i gminę. Najstarsza wzmianka o olkuskim górnictwie i mieście pochodzi z roku 1257, z dokumentu księcia Bolesława Wstydliwego (1226-1279) w którym uposażył klasztor klarysek w Zawichoście dochodami z tutejszych kopalń ołowiu.
Stary rodowód
Ale o olkuskiej parafii po raz pierwszy wzmiankowano już w roku 1184. Nie wiadomo, kiedy Olkusz otrzymał prawa miejskie, nie zachował się bowiem akt lokacyjny. Ale na pewno był miastem już w roku 1299. Za czasów króla Kazimierza Wielkiego (1310-1370) otoczono je kamiennym murem o długości 1100 m z 15 basztami oraz dwiema bramami: Krakowską i Sławkowską oraz fosą. Było znaczącym miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego, jednym z najważniejszych w Małopolsce, nie tylko ze względu na wydobycie cennych minerałów, ale także położeniu przy ważnym trakcie handlowym z Krakowa do Wrocławia.
W 1356 r. Olkusz wszedł w skład tzw. Sądu Sześciu Miast, a w 1374 r. Elżbieta Łokietkówna nadała mu przywilej „Ordinatio montium Ilcussiensum”, pierwsze prawo górnicze w Polsce. Na przełomie XIV i XV w. miasto było jednym z największych ośrodków produkcji ołowiu w Europie, a tutejsi gwarkowie, jak z niemiecka nazywano właścicieli kopalń, należeli do ludzi bardzo zamożnych. Gdy pod koniec XV w. wyczerpały się płytko położone złoża kruszców, obok ołowiu również srebra, a głębsze zalewała woda, rozpoczęto budowę sztolni odwadniających.
Kosztowne sztolnie w kopalniach
Było to jedno z największych przedsięwzięć inżynieryjnych tamtych czasów, przy czym niezwykle drogie, gdyż koszt wydrążenia jednego kilometra sztolni był równoważny z wybudowaniem 15 ówczesnych murowanych domów. A łącznie wybudowano ich 32 kilometry! Był to jednak złoty wiek miasta. W 1579 r. w Olkuszu powstała także królewska mennica, w której bito przede wszystkim srebrne trojaki z podobiznami polskich władców. Rabunkowa eksploatacja górnicza oraz wojny i klęski żywiołowe doprowadził w wieku XVIII do upadku górnictwa i miasta.
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
http://kurier365.pl/globtroter/33017-olkusz-kr%C3%B3lewskie-srebrne-miasto.html#sigProId067cad1186
Odrodziło się ono w połowie XIX w. gdy rozpoczęto wydobycie tu rud cynku. Rozebrano wówczas zniszczone mury miejskie, bramy i baszty które hamowały rozwój przestrzenny Olkusza, a także ratusz i klasztor augustianów z kościołem Mariackim. XIX w. zapisał się w jego historii powstaniem styczniowym, w którym obok mieszkańców uczestniczyli ochotnicy włoscy, a ich pułkownik Francesco Nullo poległ i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Drugim znaczącym wydarzeniem tamtego wieku stało się wybudowanie w roku 1885 linii kolejowej Dąbrowsko – Iwangrodzkiej (Dęblińskiej), która już wkrótce zaowocowała uprzemysłowieniem miasta.
Bliżej współczesności
W roku 1907 r. austriacki przemysłowiec Peter Westen założył w Olkuszu słynną później fabrykę naczyń emaliowanych. Pamiętam, jakie wrażenie na mnie, a zwłaszcza moim nastoletnim wówczas synu, gdy ją zwiedzaliśmy na początku lat 80-tych, zrobiło wytłaczanie z ogromnych arkuszy stalowej blachy wanien oraz emaliowanie naczyń. W latach okupacji niemieckiej dramatycznie zapisała się tu w 1940 r. „Krwawa środa”, a w 1942 r. finał holocaustu ludności żydowskiej, która stanowiła jedną trzecią mieszkańców miasta. Lata powojenne to okres uprzemysłowienia, budowa dwu kopalni oraz rozwój miasta.
Obecnie wytwarzane są w nim również wentylatory, urządzenia pomiarowe, wyroby metalowe oraz dachówki. Ale miasto stawia również na turystykę i ma na tym polu znaczące osiągniecia. Magnesem przyciągającym gości jest zadbana Starówka z cennymi, zabytkowymi kamienicami nawet z XVI w. Ale zwłaszcza trasa „Podziemny Olkusz”. W zabytkowych piwnicach nie istniejącego już gotyckiego ratusza prezentowane są, w ciekawy sposób multimedialny, dzieje miasta. Zaś w piwnicach dawnego kwartału królewskiego historię tutejszego górnictwa srebra i ołowiu oraz mennicy.
Co można zobaczyć w podziemiach?
W podziemiach można obejrzeć przestrzenną makietę miasta z okresu jego największej świetności, pod koniec XVI wieku. Jest fragment historii ratusza i jego roli jako siedziby władz miasta, kancelarii oraz… miejskiego więzienia. Trochę grozy budzi zwiedzanie izby tortur ze służącymi do nich „instrumentami”, m.in. stalową maską nakładaną niechętnym do mówienia prawdy przestępcom. I, oczywiście, opisami metod przesłuchań w dawnych czasach. Natomiast w podziemiach kamienic kwartału królewskiego prezentowana jest historia tutejszego górnictwa oraz mennicy.
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
http://kurier365.pl/globtroter/33017-olkusz-kr%C3%B3lewskie-srebrne-miasto.html#sigProIdcdd4bd7529
Wystawione są modele oraz repliki dawnych urządzeń górniczych i hutniczych, przy czym niektóre z nich w trakcie zwiedzania można uruchamiać. I to zwiedzania multimedialnego, z nagraniami dźwiękowymi, prezentacjami oraz grami edukacyjnymi. Oglądam również artefakty znalezione podczas badań archeologicznych olkuskiej Starówki. Przedmioty, narzędzia, sprzęty domowe, ceramikę. W „Srebrnej komnacie” wystawiona jest replika Srebrnego Krzyża Gwarków Olkuskich, której oryginał znajduje się w bazylice św. Andrzeja Apostoła.
Bazylika Św. Andrzeja Apostoła
Świątynia ta, do godności Bazyliki Mniejszej podniósł ją w roku 2001 Jan Paweł II, jest drugą z głównych atrakcji turystycznych miasta. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z roku 1317. Kościół rozbudowano w stylu gotyckim w czasach i z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. To wówczas powstały trzy, jednakowej wysokości nawy z krzyżowo – żebrowym sklepieniem opartym na potężnych ośmiobocznych filarach. Rozbudowę głównego kościoła miasta kontynuowano w następnych wiekach. W XV w. dobudowano kaplicę św. Anny, a w XVII renesansową Loretańską.
Nazywaną też od nazwiska fundatora Amendzińską, wzorowaną na kaplicy Zygmuntowskiej katedry wawelskiej. Pod koniec XVII w. wybudowano jeszcze kaplicę św. Jana Kantego. Zaś neogotycką dzwonnicę o wysokości 63 r. wzniesiono dopiero w roku 1913. We wnętrzu bazyliki znajduje się kilka bardzo cennych zabytków. Przede wszystkim Poliptyk Olkuski – XV- wieczny gotycki ołtarz z 16 obrazami malarza Jana Wielkiego, współpracownika Wita Stwosza w skrzydłach. Jak przystało na miasto górnicze, XVI-wieczna chrzcielnica w kształcie romańskiego kielicha odlana została z olkuskiego ołowiu.
Cenne XVII wieczne organy
Stare, bo z XVI w., są drewniane stalle – ławy, na których w prezbiterium siadali duchowni. A ponad nimi XIV-wieczny fresk jest alegorią miłosierdzia i grzechów głównych. To jednak nie koniec szczególnie cennych obiektów wyposażenia świątyni. Późnorenesansowy, z połowy XVII w., jest ołtarz główny z obrazem przedstawiającym męczeństwo patrona kościoła. Szczególną wartość mają również późnorenesansowe organy, których budowę rozpoczął w roku 1611 wybitny niemiecki organomistrz Hans Hummel, a zakończył jego uczeń Jerzy Nitowski.
Zachował się nie tylko oryginalny mechanizm tych organów, ale również większość spośród 1776 pierwotnych piszczałek. Natomiast w kaplicy św. Anny znajduje się półtorametrowej wysokości srebrny Krzyż Gwarków. Dodam, że gwarkami nazywano nie górników, lecz właścicieli kopalń i organizatorów wydobycia rudy. Na obejrzenie i przejście zasługuje również Srebrny Szlak Gwarków Olkuskich, nowość w turystycznej ofercie miasta. W różnych jego punktach ustawiono 18 rzeźb wykonanych z brązu i spatynowanych na zielono. Każdy z przedstawionych na nich gwarków jest inny.
Sztuka i kultura czarnego lądu
Zachęcają do obejrzenia któregoś obiektu lub miejsca, a przejść ten szlak można korzystając z bezpłatnej aplikacji na smartfony: www.szlakgwarkow.olkusz.eu. W propozycjach miasta dla turystów są oczywiście również tutejsze muzea. Szczególnie atrakcyjne jest Afrykanistyczne, jedna z największych w Polsce placówek prezentująca sztukę i kulturę Czarnego Lądu. Powstało ono w roku 1971 dzięki darom przekazanym miastu przez Bohdana Szczygła, lekarza i pisarza, który spędził kilkanaście lat w Afryce Zachodniej i Środkowej oraz zbierał maski rytualne, narzędzia, instrumenty muzyczne, amulety, rzeźby i biżuterię z różnych regionów kontynentu.
W muzeum tym można obejrzeć również prywatną kolekcję afrykańskiej sztuki i malarstwa Anny i Leona Kubarskich. Drugim polecanym jest Muzeum Twórczości Władysława Wołkowskiego (1902-1986), artysty który wykonywał różne przedmioty: meble, makaty, patery, portrety, pejzaże oraz kompozycje z wikliny, trzciny, drewna i sznurka. Warto zajrzeć również do Muzeum Regionalnego PTTK, najstarszego w Polsce, założonego w 1911 roku. Wystawiony w nim jest m.in. katowski miecz z przełomu XIII i XIV w, groty strzał z tamtych czasów, tajemnicza „włócznia Longobardów”.
Nie tylko zabytki i muzea
A także inne wykopaliska archeologiczne, narzędzia górnicze, stroje ludowe i narzędzia oraz przedmioty codziennego użytku. Miłośnicy geologii, minerałów i skamieniałości powinni obejrzeć ich kolekcję w budynku przy ul. Szpitalnej 32. Zainteresowani pożarnictwem zajrzeć do Muzeum Pożarnictwa Ziemi Olkuskiej, a sztuki współczesnej do Galerii BWA. Olkusz proponuje turystom również poznawanie śladów górnictwa, m.in. w średniowiecznym gródku obronnym – Starym Olkuszu odległym o 3 km od miasta i w innych miejscach. Piesze i rowerowe, oznakowane szlaki:
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
- Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska Olkusz, Jura Krakowsko-Częstochowska
http://kurier365.pl/globtroter/33017-olkusz-kr%C3%B3lewskie-srebrne-miasto.html#sigProId0730de813a
Okrężny – niebieski, 38 km. Wschodni – zielony, 12,6 km. Południowy – czarny, 20 km. Kordonu Granicznego i inne. Ponadto spacer po rezerwacie Pazurek, po okolicach, a także zwiedzenie Starego Cmentarza na którym jest grób pułkownika Francesco Nullo oraz wiele zasłużonych mieszkańców, ofiar I i II wojny światowej czy zakonników – augustianów. Ponadto na cmentarzu parafialnym groby żołnierskie, zaś na dwu żydowskich kirkutach – najstarsza wzmianka o tutejszym cmentarzu starozakonnych pochodzi z roku1584, zachowane macewy.
Dobra informacja turystyczna
Jak już wspomniałem, Olkusz zabiega o turystów oraz zapewnia im niezłą informację o tutejszych zabytkach i atrakcjach. Dziennikarze, którzy zwiedzali miasto, obok innych ciekawych miejsc Jury Krakowsko – Częstochowskiej otrzymali pięknie wydane i ilustrowane kilkudziesięciostronicowe broszury: „Olkusz Srebrne Miasto”, „Górnicze Tradycje Srebrnego Miasta”, „Bazylika Olkuska św. Andrzeja Apostoła”, „Legendy Srebrnego grodu”, przewodnik „Spacerkiem po Olkuszu”, „Atrakcje turystyczne 2024” i sporo mniejszych folderów.
Nasze wrażenia z, niestety, zbyt krótkiego pobytu i zwiedzania Olkusza oraz jego atrakcji, są jak najlepsze i zachęcające do ponownego tu powrotu. Ma on co zaoferować gościom, zabiega o nich, zapewnia im dobre i ciekawe informacje zarówno w postaci wydawnictw drukowanych, z których wiele można otrzymać bezpłatnie w placówce Informacji Turystycznej, jak i internetowych: olkusz.eu, podziemnyolkusz.pl oraz e-mailowych, m.in. Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..
Zdjęcia © autora, Autor uczestniczył w studyjnym wyjeździe prasowym na zaproszenie Związku Gmin Jurajskich